SORUMLULUK BİLİNCİ VE AİLEYE DÜŞEN GÖREVLER Sorumluluğun tanımı: Sorumluluk , erken çocukluk dönemlerinden başlayarak çocuğun yaşına, cinsiyetine ve gelişim düzeyine uygun olarak görevlerini yerine getirmesidir. Sorumluluk,kişinin,başkaları için değil,kendisi için bir şeyler yapmasıdır. SORUMLULUK BİLİNCİNİ AŞILARKEN; İki önemli noktayı gözden kaçırmamak gerekir: 1.Yaşa uygun sorumluluklar vermek, 2.Bireysel farklılıkların da varlığını gözeterek sorumlu tutmak. SORUMLULUK BİLİNCİNİN 3 TEMEL UNSURLARI VARDIR 1.Kurallara Uyma, 2.Tercihlerin ya da seçimlerin sonuçlarına katlanma, 3.Başka insanlara ve onların haklarına saygı gösterme. Önemli olan çocuğumuzun kendisi için sorumluluk kazanmasını sağlayabilmektir. Bütün anne-babalar; özgüveni gelişmiş, kendine yetebilen, kendi kararlarını verip bunları başarı ile uygulayabilen çocuklar yetiştirmeyi hedeflerler. Böyle çocuklar yetiştirmenin koşullarından biri çocuğumuza sorumluluk bilincini aşılamaktır. Çocuğun kendi davranışlarının sorumluluklarını alması,yeterince büyüdüğünde 1 gün içinde kazanabileceği bir beceri değildir.Sorumluluk bilincinin gelişmesi, yaşamın ilk yıllarından itibaren atılan adımlarla mümkündür. SORUMLULUK DUYGUSU NEDEN ÖNEMLİDİR? * Sorumluluklar,çocuğun yeni edindiği becerileri hayata geçirmeleri noktasında önem taşır. * Kendi ihtiyaçlarını tek başına karşılama becerisini kazanan çocuğun,yetişkinlere duyduğu bağımlılık giderek azalır. * Davranışların sonucunu yaşadıkça,gelişen becerilerini kullandıkça,çocuğun kendine olan güveni artar. Becerilerini kullanması ve geliştirmesi için fırsat verilmeyen çocukların ise yeterlilik duygusu ve özgüven gelişimi sınırlanır. SORUMLULUK KAZANDIRMA SÜRECİNİN TEMEL ÖĞELERİ: 1.BİLGİLENDİRME:Çocuklar niçin bazı işleri yapmak zorunda olduklarını bilirlerse,ne zaman ailelerine yardımcı olmaları gerektiğini,ne zaman bağımsız davranabileceklerini de öğrenmiş olurlar. 2.TAKİP:Bilgilendirmeden sonra,çocuğun söz konusu davranışı gösterebilmesi için ona bir süre tanınması gerekir 3.GERİ BİLDİRİM: Belli bir süre sonra çocuğu,gidişat hakkında bilgilendirmek gerekir.Eğer istenen sorumlu davranışın sayısında artış varsa uygun pekiştireçlerle motive edilmelidir. 4.HATILATMA:Eğer istenen davranış gerçekleşmiyorsa yeniden hatırlatma sürecine girilmelidir. NOT:Bu söz konusu süreçte ancak “kararlı” ve “sabırlı” bir tutumla yaklaşılırsa davranışın oturması sağlanabilir. BU NOKTADA ANNE BABALARA DÜŞEN GÖREVLER: 1. ÇOCUĞA SEÇME HAKKI TANIMAK: Seçme hakkı,çocukta seçim yapabilme,karar verebilme ve seçimlerin sorumluluğunu alabilme becerisini kazandırır. 2. MODEL ALMA: Yetişkinlerin kendi yaşantılarına ait sorumluluklarına gereken özeni göstermeleri gerekir. 3.BİREYSEL SORUMLULUKTAN SOSYAL SORUMLULUĞA: Çocuklarda sorumluluk bilincini geliştirmek için,küçük yaştan itibaren önce; ---Kendisi ile ilgili sorumlulukları öğrenmesini desteklemek, ---Daha sonra ev ile ilgili sorumlulukları paylaşmasını beklemek, ---Son olarak da sosyal sorumluluklar konusunda model almak gerekmektedir. ERGENLİK DÖNEMİNDE SORUMLULUK BİLİNCİ Bu dönemde ergenler kendi isteklerine ve arkadaşlık ilişkilerine çok yoğunlaştıkları bir dönem geçirdikleri için , çoğu zaman sorumluluklarını önemsemezler ve onlar için sorumluluklar ikinci plandadır. Sorumluluklardan ziyade,cep telefonu ve bilgisayara yönelik etkinliklere zaman ayırırlar. (Dağınıklıkları bu dönemin en belirgin özelliğidir.) Ergenlik dönemi anne babalar için en zor dönemlerden birisidir. Pek çok ailede bu dönemde çatışmalar yaşanır, iletişimde sorun çıkabilir. Bu çatışmaların temelinde ergenin özerklik isteği yatar. Ergen daha fazla özerklik, daha fazla söz hakkı ve kendi kararlarını verebilmek ister. Anne babalar da tam olarak onun becerilerinin ne kadar geliştiği ve kendini koruyup koruyamayacağına karar veremedikleri için bazen ergenin istediği kadar özerklik ya da özgürlük vermeyebiliyor. Ergenler kendi davranışlarının sorumluluklarını kendileri almak isterler. Fakat daha önceden böyle bir tecrübeleri olmadığı için sonuçlarını bazen iyi değerlendirebildikleri gibi, bazen de iyi değerlendiremiyorlar. O zaman da zarar görebiliyorlar, başları derde girebiliyor. ANNE BABALARA ÖNERİLER. • Ergenlere kademe kademe sorumluluk verilmeli ve izlenmelidir. • Ailede de toplumda olduğu gibi herkes için kurallar vardır. Ama bunlar yaşla birlikte esnetilebilir, değişebilir. Bazı riskler göze alınabilir. Eğer ergene uyarınızı yaptıktan sonra yine de yaşayıp denemek istiyorsa küçük riskleri göze alabilirsiniz. Anne baba olarak “üşütürsen hasta olursun” diyerek bir uyarı yaparsınız, eğer yine de “yok ben üşümüyorum” diyorsa, bırakın yapsın, hasta olma riskini göze alabilirsiniz. İlacını verirsiniz düzelir ve kendisi bazı şeyleri yaşayarak, kendini ayarlamayı öğrenmiş olur. Onun için bazı konularda anne babalar uyarılarını yapıp fikirlerini söyledikten sonra ergenin kendi seçimini yapmasına ve sonuçları görmesine izin vererek geri çekilebilirler. Bu tür bir tutum ergenlerle ailelerin ilişkisindeki küçük şeylerden kaynaklanan birçok çatışmayı sonlandıracaktır. Ancak riskler her zaman küçük değildir. Eğer gencin hayata dair tehlikelere girme riski varsa ya da kendi sağlığına zarar verme yönünde bir risk varsa anne babanın bu olaya çok daha kesin bir şekilde müdahale etmesi gerekir. Onun kendi görevleri ile size yardımcı olacağı görevlerinin ayrı olduğunu fark etmesini sağlayın. Kendisi ile ilgili görevlerde “Aitlik Hissi” kazandırın. Kendi odası,kendi eşyaları, kendi giysileri, kendi masası, kendi yemek tabağı… Kendimize ait olan şeylerin sorumluluğunu almada daha istekliyizdir. Ergenin sorumluluklarının anne baba tarafından üstlenilmesi, bu sorumlulukların anne babası tarafından sürekli hatırlatılıyor olması onu, anne baba söylemeden görevlerini yapamaz hale getirebilir. Aşırı müdahaleci ya da eleştirel olmak onların sorumlulukları hususunda umursamaz davranmalarına neden olur. Sürekli sorumsuz davranan çocuklar anne babaları tarafından sorumlu davranmalarına izin verilmeyen çocuklardır.Sorumluluk duygusunu kazanan çocuk kendisi için doğru olanın kararını yine kendisi verebilir. Tavşanlı Özel Yıldız İlk-Ortaokulu Rehber Öğretmen BURCU ÇAĞLAR